ERFZONDE

Hoe komt zo’n jongen hier verzeild, vraag je je soms af. Dan Stephens is manager van Mavunje Camp aan de oever van Kwando River, zo’n twaalf kilometer ten Zuiden van Kongola in de Caprivistrip. De Caprivi is veertig kilometer breed en driehonderd kilometer lang Namibisch grondgebied dat Zambia van Botswana scheidt. (Koloniën, grondstoffen, oorlogen, strategische machtsposities, je weet wel…)
Dan Stephens dus. ‘Bush-lover’. Hij zag een kans dat te combineren met het opbouwen van een bestaan, en verder cherchez la femme.(http://www.mashiriversafaris.com/campsites.html)
Mooie campsite, uitstekend verzorgd, fantastische douche / toilet, en zelfs een keuken en eetkamer op elk emplacement. Maar toch een moeilijk leven.
Hier volgt weer een Afrikaanse ‘succes story’.


ERVARING
Hét probleem van Afrika is het zogeheten Tribal Land. (Ik spreek uit ervaring als planoloog in Botswana en steek even van wal met een geografiecollege. Je kunt nu nog wegklikken.…)
Grofweg kent Afrika drie vormen van landbezit.
• Freehold: privé-eigendom zoals we dat hier kennen. Betaald per vierkante meter in steden of per vierkante kilometer in de bush.
• Stateland: bezit van de staat. Daartoe behoren veel nationale parken.
• Tribal Land oftwel ‘communal land’. De grond is van iedereen; de traditionele chief bepaald wie gebruik mag maken van de bronnen gras, wild en water. Die functie van de chiefs is op veel plaatsen gebundeld in de zogeheten Land Boards. Daar zitten vaak chiefs in, maar vooral rijke veeboeren en handelaars. Dat communale grondbezit is een belangrijk obstakel voor ontwikkeling en ik ga je nu uitleggen hoe dat in z’n werk gaat.

MECHANISME 1
(Ik versimpel nu wat, de werkelijkheid kent nog wat ingewikkelder vormen.)
Dans bedrijf is gevestigd op communal land. Hij heeft het land dus niet in eigendom maar heeft een zogenaamd PTO, permission to occupy, van de lokale chief gekregen. Zo’n PTO geeft geen enkele zekerheid want het heeft geen legale status als de chief het in z’n hoofd krijgt de PTO in te trekken. Dan is Dan al zijn investeringen in infrastructuur en gebouwen kwijt want de grond is niet van hem. De chief zegt ‘Thank you!’ Nogal een drempel voor ondernemers om te investeren.
Dit is de reden dat er in de Caprivi amper ontwikkeling-, en zestig procent van de lokale bevolking werkloos is. Er komt nog bij dat de chief zijn positie te danken heeft aan de oude ‘freedom fighters’ van SWAPO (geknuffeld door de Westerse linkse intellectuelen met zelfhaat, dus door het politieke establishment.) Een corruptere bende is amper voorstelbaar. SWAPO-leden die in het verleden waagden om kritiek op de leiding te uiten, bekochten dat met een uiterst korte gevangenisstraf in de ‘dungeons’ van Luanda, Angola. Kort, want het sterftecijfer was honderd procent. Gingen wij in de jaren zeventig / tachtig niet de straat op voor zulke ‘bevrijders’? We hadden geen idee hoe het er in de rest van de wereld aan toeging. We hadden alleen onze ideologie. (Ik ken mensen zat die nog steeds hetzelfde ‘correcte’ gedachtegoed ontlenen aan wat hen wordt voorgehouden. Een roze bril. Beleid gebaseerd op morele waarden zonder er een realistische kijk aan te WILLEN koppelen. Dat ‘willen’ geeft de ernst van de situatie aan. Aan ideologie danken ze vaak hun eigen riante positie. )

EEN BULT GELD
De chief kan dus doen wat ie wil. Het is een ongecontroleerde ondemocratische macht die bovenop een enorme bult geld zit. (Vergelijk het met de Nederlandse belastingdienst…;-) Ontwikkelings- en natuurbeschermingsorganisaties in het Westen hebben de zogeheten ‘community managed conservancies’ in Namibië op een voetstuk gezet. Maar de kat is op het spek gebonden. Het afschieten van een olifant of leeuw kost een Amerikaan of Rus pakweg € 100.000,-! Chinezen kennen geen terughoudendheid als het gaat om neushoorns. Hebzucht. Complete vriestrucks verschenen in de bush voor het verwerken van duizenden afgeslachte dieren. (Zie ook de link http://africageographic.com/blog/end-of-the-game-for-namibia/ die ik gaf van Crocodile Chris in mijn eerdere blog ‘Ons vat die lang pad’.)


COWBOY
Alle plaatselijke ondernemers betalen een forse bijdrage: vijftien procent van de omzet! (Niet van de netto winst.) Daarvan moeten officieel personeel en projecten worden betaald als oogstbescherming tegen olifanten, leeuwbestendige omheiningen om het vee in bijeen te drijven gedurende de nacht en inkomen voor de lokale bevolking. Maar het vee loopt los rond, de cowboy hangt in de kroeg. Als een leeuw een koe pakt schieten de dorpelingen elke leeuw af die ze tegenkomen.
Wat gebeurt er dán met al dat geld? Het personeel heeft de auto’s voor het uitzoeken. Als ze er met hun dronken kop eentje in de prak rijden, geen nood, er staat een nieuwe klaar. Wat met de rest van het geld gebeurt…. ik heb een angstig vermoeden. Er zijn enkele mensen die onvoorstelbaar rijk zijn. De lokale bevolking woont in lemen hutten en krijgt pakweg drie Euro per hoofd per jaar. Daarvoor mogen ze olifanten hun oogst laten vernielen en leeuwen hun koeien laten opvreten. (Deels door eigen schuld dus vaak.) De wittebroodsweken voor de conservancies zijn voorbij. Nu moeten ze leveren, maar dat kunnen ze niet. Ze hebben het tegendeel van conservation bewerkstelligd.
Kortom: het is weer een Afrikaans ontwikkelingsproject. Ongetwijfeld worden ook Westerse NGO’s en hun adviseurs er beter van.

POSITIEF
Ook zijn er regelmatig vergaderingen die betalende ondernemers moeten bijwonen en waar enthousiast gepraat wordt over ‘conservation of wildlife’. Iedereen is er zó positief! Als je niet beter wist sprongen je de tranen in de ogen, zó bezield zijn ze. Maar het Afrikaanse idee van ‘werken’ bestaat uit positief zijn op vergaderingen; dáár moet je een goede opmerking maken; dat is alles. Niet de uitvoering, maar de pathos op de vergadering is ‘het werk’. Genoemd worden in de notulen. Klaar ben je.
(Maar is het Westen zoveel beter? Werk bestaat bij onze bedrijven en instellingen uit plannen maken en presenteren: ‘vertellen wat je ZULT gaan doen. En dat telkens weer. Wie dat goed kan, zal het ver schoppen. Een evaluatie? Die wordt omgebouwd tot een op het verleden gebaseerde lijst projecten die nodig uitvoering behoeven…)

MECHANISME 2
Het ‘Prisoners Dilemma’. De grond en de bronnen zijn van iedereen. Dus als boer X oppast en niet teveel vee op een stuk land jaagt, doet boer Y dat wel. Dat geldt ook voor water en wild. Er is dus geen enkele grens aan de overexploitatie van het land. In de Kalahari zijn eertijds stabiele zandduinen kaalgevreten en aan het ‘wandelen’ geslagen. Er groeit haast niets meer. Waar al dat vee dan van moet leven? De communal lands in Namibië waren rijk aan wild, nu zijn ze compleet leeg.

MECHANISME 3
Communale grond geeft een gevoel van ‘this is our land’. Bijvoorbeeld in het Kalahari Transfrontier Park leefden vroeger kleurlingen. Maar het leven was er onmogelijk; het land was te arm om te ‘boeren’, dus de enige manier om te overleven was stroperij. Bijgevolg zijn de aantallen wild drastisch afgenomen en tegenwoordig zelfs nog steeds niet hersteld. Het was de reden om het park te proclameren en een beschermde status te geven. De kleurlingen kregen een plaats buiten het park, waar ze heel voorspelbaar overgingen tot overexploitatie van het land. Stuifduinen vind je niet in de eenzaamheid maar bij hun dorpen. De klaagzang van ‘The government took our land’, weerklinkt voortdurend. Ze claimen zelfs een gebied tot veertig kilometer het park in omdat hun voorouders daar ooit hebben gestroopt. Dit komt door dat idee van communaal grondbezit: ‘our land’. Het gezeur blijft maar aanhouden totdat een politicus ze hun zin geeft omdat ie anders niet wordt herkozen.

IDEE VAN BEZIT
Ik stelde Ruben, een lid van de gemeenschap de volgende vraag: ‘Mijn vader woonde in een bos vlakbij de Duitse grens. Zijn eigen vader ook. Ze liggen daar begraven. Wat geeft jou het idee dat ik recht heb op dat land?’ Dat begreep hij. Maar het was een vraag die buiten het communale bezitsidee viel. In de dorpen Struizendam en Bokspits is dát wel het uitgangspunt van het denken. (Zie de foto van Ruben Mozerwa uit Struizendam bij de graven van zijn voorouders in het park.)
Er komt bij: deze mensen denken dat er geen andere bestaansmiddelen zijn dan de extensieve veeteelt. ‘It is the only way we can make a living.’ Hun eigen gebied hebben ze tot een woestijn omgevormd, dus kijken ze begerig naar al het gras in het park. Zij doen al generaties lang precies hetzelfde als wat hun vader en voorvaderen deden. Bepaald geen voedingsbodem voor creatieve geesten.
(Zie http://frankhoppener.waarbenjij.nu/reisverslag/4120590/herenleed#ad-image-117588897
Zie ook http://blog.tracks4africa.co.za/stories-of-the-kgalagadi-transfrontier-park/)

Traditie: het grootste obstakel voor ontwikkeling. Al die traditionele structuren zouden op de schop moeten. En grond moet in privébezit komen. Dan passen eigenaren wel op voor overexploitatie.

Is er een oplossing? Goede vraag.
Ik zou beginnen met opheffing van tribal landbezit en macht. Minder macht geconcentreerd bij chiefs en Land Boards. Macht corrumpeert.
Je zou kunnen denken aan een registratiesysteem voor wild, vergelijkbaar met het waterdichte systeem voor diamanten waarvan er geen een verkocht kan worden zonder certificaat. Maar ja, hoe doe je dit voor elk biefstukje?
Collega landgebruiksplanner Hein van Gils kwam overigens dezelfde moeilijkheden met macht tegen in de communale gebieden rond de bergtoppen van Oostenrijk. Het is dus niet aan Afrika gebonden maar kennelijk in de mens ingebakken. Hoe zullen we het noemen? De erfzonde?


SLANGENVANGER
Terug naar Dan.
Heeeel mooi dat boottochtje met hem over de Kwando River. Vergelijkbaar met een trip in de Okavango maar dan veel goedkoper. Dan gebruikt uit veiligheidsoverwegingen een grotere boot dan de gebruikelijke uitgeholde boomstam. Nijlpaarden vindt hij veel te gevaarlijk met zo’n klein bootje. Vlakbij zit een boosaardig exemplaar waar hij voor uitkijkt. Die heeft al eerder gaten in zijn boot gebeten.
Vogelaars kunnen hun hart ophalen bij Mavunje Camp. Uit de hele wereld komen ze hier. Ze zullen jaloers op ons zijn om de Western Banded Snake Eagle die we hier zagen. Hij komt alleen langs Kwando River voor. Nóg zeldzamer: we zagen hem daadwerkelijk een slang vangen.
Ik neem mijn dochters mee naar Dan. De perfecte combinatie van zowel exotisch Afrika als van haar hopeloze incompetentie.



WOLKBREUK
Een wolkbreuk ’s nachts op Dan’s campsite. Dus met een modderige tent de auto in voor inkopen in Katimo Mulilo en dóór naar Kasane, Botswana. En drúk dat het in die supermarkt was! Voor de kassa stond een rij van drie kwartier en alles ging op zijn elfendertigst. Niemand die zich er druk om maakte. Behalve ik.
Opnieuw een wolkbreuk op de campsite in Kasane. Het water stroomde als een beek onder het grondzeil door. Daarom schuilden we een half uur in de cruiser. En dus geen braai op de campsite, maar óp naar het buffet. Dat was zelfs duurder dan het menu in toprestaurant NICE in Windhoek. Tja, Kasane is een toeristisch centrum. De bar was overstroomd, iedereen had natte voeten. This is Africa.


De River Road in Chobe park was wat minder spectaculair dan vorige keer maar toch prachtig. Veel wild, al was er nu geen kudde van honderden buffalo’s. Maar wel waren er wilde honden. Die zijn redelijk zeldzaam al zijn de aantallen weer wat in opkomst.
De ‘sundowner cruise’ ’s avonds op Chobe River was weer exotisch. Veel olifanten en een paar grote krokodillen.
We waren dik tevreden.

Wordt vervolgd.